Przysiółki i inne nazwy miejscowe (Artykuł w przygotowaniu)

Każda miejscowość ma swoją specyfikę, wynikającą m.in. z historii, zwyczajów i sposobu życia lokalnej ludności. Jednym z przejawów wyjątkowego DNA danej wsi, etc. są nazwy jej przysiółków, osiedli, lasów, łąk itd. Nie inaczej jest w przypadku Brennej...

(Artykuł w przygotowaniu...)

 

Fot.: Nazwy miejscowe Brennej w serwisie Targeo; Jeden z przykładów prasowych. Zdjęcie z podpisem: „Przysiółek U Lachów widziany ze stoku Kotarza. Jeden z najbardziej malowniczych zakątków uroczej beskidzkiej miejscowości wypoczynkowo! i turystycznej. Fot. Paweł Czupryna", GZC  Nr 45 z 11-17 listopada 1975,

Już pierwszy rzut oka na jakąkolwiek mapę, weźmy chociażby popularne Targeo (zob. : https://mapa.targeo.pl/brenna,23,18.9551736,49.7319683?data=eyJmdHMiOnsicSI6ImJyZW5uYSIsImUiOiJQTDQ5OTk4NjMifSwid2luIjoic2VhcmNoLWZvcm0ifQ==) i wyświetla nam się około 10 nazw w niemal każdej, nawet niezbyt dużej, miejscowości. Dociekliwi, po przybliżeniu często dostrzegą dalsze kilka-kilkanaście nazw! Dla niektórych, rozległych wsi, takich jak Brenna będzie to już nawet przeszło 40 nazw!

Najpopularniejszych nazw, znanych większości mieszkańców (często tożsamych z ulicami, osiedlami, itd.) jest ok. 50. Starzy Brenniacy operują na co dzień ok. 100-200 nazwami, tyle też podaje fachowa literatura. Literatura ta bazuje m.in. na dokonaniach Roberta Mrózka z Uniwersytetu Śląskiego. Badacz ten opublikował dwie monumentalne prace (w roku 1984 i 1990), w których zebrał wiele tysięcy nazw miejscowych z terenu Śląska Cieszyńskiego. 

Dzięki temu odtworzył on m.in. system mikrotoponimiczny Brennej i regionu dla końca ok. XVIII wieku. Badacz ten wykonał tytaniczną pracę, wertując w tym celu (wraz ze współpracownikami) wiele źródeł historycznych, m.in. księgi katastralne katastru józefińskiego (zob.: System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII wieku, Katowice 1990, Mrózek, s. 16). Dziś zapisy te w znacznej mierze dostępne są on-line na stronach archiwum w Opawie, tym nie mniej wrażenie robi skala kwerendy i dokładność opracowania.

Na podstawie prac tego badacza zestawić można dziś ponad 220 breńskich nazw miejscowych sprzed wieku. Na liczbę tę składają się w większej połowie (ok. 130 sztuk) nazwy unikatowe, występujące tylko w Brennej (inne - niemal 90 nazw spotykane są także w innych miejscowościach regionu, przy czym często oznaczają inny rodzaj obiektu - pole, las, gdy tu np. łąka i góra etc.).

Oto mała próbka materiału, niemal 40 nazw własnych, które otwierają to zestawienie (skrótami oznaczono różne obiekty, m.in. d- dolina; l-  las, zagajnik; ł-  łąka, pastwisko; p-  pole, pk-  potok). Literą B oznaczono nazwy unikatowe dla Brennej; zaś "C"- spotykane również szerzej na Śląsku Cieszyńskim. Robert Mrózek podaje również przypuszczalną etymologię nazw, cytując często brzmienie orgynalnego zapisu źródłowego.

• Balcarów Chrost- l, B
• Balcarówka- l, B
• Bąków- d, B
• Błatny- ł, B
• Borsuczy- g, pk, B
• Breńska Równina- d, B
• Brodowa Łączka- p, B
• Brzeg- l, p, C
• Brzezie- ł, p, C
• Brzezina ł, C
• Brzezinna- ł, B
• Bucznik- ł, B
• Budowska- ł, B
• Budziska- p, B
• Bukowa- pk, B
• Bukowy Groń g, ł, B
• Bukowy Potok- pk, B
• Bzowa Dolina- d, B
• Bzowy- pk, B
• Chałupisko- ł, p, C
• Chybnia- ł, B
• Cisowa- ł, C
• Cisowy- l, B
• Czarna Olszynka- ł, B
• Czarny Potok- pk, C
• Czerchla- d, B; ł, C
• Dawaniska- ł, B
• Dawanisko- ł, B
• Długa Czerchla- ł, B
• Dolina- ł, C 
• Dolni Brzeg- ł, B
• Dół- ł, C 
• Dudkowa- ł, B
• Dudkowe- p, B
• Dydula- ł, B
• Dzielec- p, C
• Dzielnica- ł, C

Gdybyśmy dziś zechcieli wykorzystać materiały zebrane przez Roberta Mrózka, poszerzając je o kwerendę terenową, okazać się wówczas może, iż tak na prawdę liczba mikrotoponimów w Brennej może być nawet dwukrotnie większa. 

Jak bowiem wynika ze wstępnych kwerend i szacunków w samej tylko Brennej, występuje przypuszczalnie przeszło 500 nazw miejscowych. Skąd taka liczba? Otóż społeczność tej ludnej wioski wioski, która w I połowie XX wieku zamieszkana była przez ok. 3 tysięcy mieszkańców, zasiedlających ok. 500 domostw) musiała wypracować sposób by orientować się w rozległej przestrzeni,  oznaczając prawa własności etc. 

W ostatecznym rozrachunku w Brennej przynajmniej co czwarty dom i niemal każda ciut większa łąka, czy też użytek/nieużytek miały swoją nazwę. Połowa z tych nazw była znana powszechnie, ale już druga część najczęściej wyłącznie jej właścicielom i sąsiadującym z nimi gospodarzom.

Kiedyś spróbujemy je wszystkie zmapować, by mieć, choć częściowy wgląd do świata tego można rzucić okiem na spis ok. 500 gospodarstw, jakie istniały w Brennej ok. 1950 roku, zob.: http://ojcowskidom.blogspot.com/2019/12/wykaz-wascicieli-domow-w-brennej-po-20.html

Inne serwisy dostarczają nam niemal takich samych szczegółów. Wszystkie te dane pochodzą z państwowych serwisów, które bazują na wiedzy akademickiej zebranej w latach 50. i 60. XX wieku.

Poniżej fragmenty map z nazwami przysiółków etc.

za: https://geoportal360.pl/map/?src=adwords&utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=SN-Geo&gclid=Cj0KCQjwrMKmBhCJARIsAHuEAPRMMnP_Ewk8J4Cm9SVvXWabVZF9AaDTbL9Bhl9YZAWFHv-ncraCRDcaArZrEALw_wcB#l:49.72872,18.91082,14;p:MjQwMzA0XzIuMDAwMS4zMzA1

Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (2019)
Pod koniec 2019 r. zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw (poz. 2360) obwieszczenie Ministra MSWIA w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. To już trzeci wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części z obszaru Polski, powstał on w związku z ustawą o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych z 2003 r. W wykazie uwzględniono 102875 nazw, w tym 940 nazw miast, 6783 nazwy części miast, 43057 nazw wsi, 36044 nazwy części wsi, 5137 nazw osad".

"Główny Geodeta Kraju prowadzi państwowy rejestr nazw geograficznych (PRNG) - urzędową, referencyjną bazę danych stanowiącą podstawę dla innych systemów informacji przestrzennej wykorzystujących dane dotyczące nazewnictwa geograficznego.
Podstawę prawną tworzenia, aktualizacji i weryfikacji, udostępniania danych oraz zakresu informacji gromadzonych w bazie danych PRNG stanowi rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 29 stycznia 2021 r. w sprawie państwowego rejestru nazw geograficznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 273)."
Rejestr PRNG składa się z dwóch części obejmujących Rejestr nazw geograficznych RP (zawierający nazwy obiektów geograficznych położonych w całości lub w części na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) oraz Rejestr nazw geograficznych świata (zawierający polskojęzyczne nazwy obiektów geograficznych położonych poza granicami Polski).

"Rejestr nazw geograficznych RP zawiera dane dotyczące urzędowych, zestandaryzowanych i niestandaryzowanych nazw obiektów geograficznych (nazw miejscowości oraz obiektów fizjograficznych) wraz z ich atrybutami zawierającymi szczegółowe informacje dotyczące samej nazwy oraz opisywanego obiektu.
Aktualizacja rejestru z obszaru Polski prowadzona jest na bieżąco, na podstawie aktów prawnych, danych i dokumentów dotyczących nazewnictwa geograficznego. Weryfikacja urzędowego nazewnictwa odbywa się każdego roku według stanu na dzień 1 stycznia na podstawie przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych".
Rejestr nazw geograficznych RP jest prezentowany w serwisie www.geoportal.gov.pl w podziale na warstwy tematyczne.
za: https://www.gov.pl/web/ksng/nazwy-miejscowosci-i-obiektow-fizjograficznych-w-polsce

zob. też: 

https://www.geoportal.gov.pl/dane/panstwowy-rejestr-nazw-geograficznych