Księgi Metrykalne

Wprowadzenie

Kościelne księgi metrykalne - to dokumenty kościelne a jednocześnie urzędowe, w których poświadczano każdy fakt chrztu, małżeństwa i zgonu mający miejsce w danej parafii, są one podstawowym dokumentem wykorzystywanym w czasie poszukiwań genealogicznych. Najczęściej księgi metrykalne mają formę osobnych - dla wspomnianych trzech kategorii - woluminów, w których na kilkudziesięciu-kilkuset stronach odnotowano w formie ciągłej (od XIX wieku w formie tabelarycznej) dane dotyczące osób zaangażowanych w obrzędy, a więc np. biorących ślub i świadkujących ceremonii.

  • Księgi: 
    • urodzeń (chrztów) zawierają informacje o miejscu i dacie chrztu (od przełomu XVIII i XIX wieku również  o dacie urodzenia), nazwisku i imieniu dziecka oraz rodziców, profesji lub stanie społecznym ojca (często również nazwisku rodowym matki i imieniu jej ojca), a ponadto o rodzicach chrzestnych księdzu dokonującym obrzędu (oraz ewentualne komentarze.
    • małżeństw (ślubów) zawierają informacje o miejscu i dacie zawarcia związku małżeńskiego, nazwiskach narzeczonych, ich wieku oraz pochodzeniu społecznym/zawodzie. W czasach późniejszych rejestrowano również dokładne daty narodzin małżonków, a także szczegółowe dane o rodzicach (a w szczególnych wypadkach np udzielonej dyspensie).
    • zgonów zawierają informacje o dacie i miejscu zgonu, imieniu i nazwisku zmarłego (w przypadku kobiet czasem jest dopisek o nazwisku panieńskim lub o mężu), orientacyjnym wieku zmarłego. Ponadto podana jest przyczyna zgonu (np. nazwa choroby). W przypadku zmarłych dzieci są zazwyczaj informacje o rodzicach.
Wykaz metryk parafialnych z parafii w Górkach Wielkich dostępnych w Archiwum w Cieszynie (cześć z nich przeglądać można on-line pod adresem: https://siliusradicum.pl/ksiegi-metrykalne/asc-parafii-rzymskokatolickiej-gorki-wielkie-gross-gurek/

  • Dostępność ksiąg
    • Na końcu niniejszej strony podane są dokładne wykazy zachowanych do dziś ksiąg, wraz z miejscmi ich przechowywania i udostępniania, w tym także tych które są obecnie dostępne on-line. 
    • dziś on-line znajdują się np.:
    • Komplety metryk znajdują się w urzędach parafialnych
      • niestety nie wszyscy księża mają czas i chęci by udostępniać je zainteresowanym :(
    • na szczęście znaczna część metryk dostępna jest też łatwo w archiwum (w Cieszynie) lub Urzędzie Stanu Cywilnego 
      • w USC przechowuje się księgi metrykalne dot. XX wieku, 
      • niektóre z nich objęte są okresem ochronnym (wgląd do nich może mieć jedynie rodizna)
      • pozostałe udostępniane powinny być bez problemu 
      • Po upływie okresu ochronnego, który wynosi:
        • 80 lat dla małżeństw i zgonów, 
        • 100 lat dla urodzeń. 
      • Księgi (tzw. "zamknięte", tj. ze wspisami starszymi niźli wymienione daty), powinny znajdować się w archiwum w Cieszynie;
    • Oznacza to iż w Archiwum w Cieszynie (oraz w zbiorach fyfrowych w sieci) powinny znajdować się księgi obejmujące okres od ok. 1880 roku do około...
      • 1943 roku (małżeństwa i zgony) 
      • 1923 roku (urodzenia), 


 
W sieci udostępniane są stale indeksy np. małżeństw dla Brennej i Górek z parafii w Grodźccu i Górkach Wielkich (m.in. za lata 1720-1789 i dalej),  przygotowywane są obecnie również dalsze (np. 1912-1930 i 1931-1937 dla Brennej), co jest zasługą Łukasza Szołdry z Górek (i Mirosława Sarnika). Papierowe wersje indeksu opracowała również Izabela Olesiak. Zob.: https://geneteka.genealodzy.pl/index.php?op=gt&lang=pol&bdm=B&w=12sl&rid=11975&search_lastname=&search_name=&search_lastname2=&search_name2=&from_date=&to_date= ; 






Czasy najdawniejsze 

Do połowy XVII wieku mieszkańcy Brennej oraz Górek Wielkich i Małych przynależeli do parafii w Górek Wielkich. Zmieniło się to dopiero w czasach sporów religijnych, związanych z reformacją i kontrreformacją na Śląsku Cieszyńskim, w wyniku których zlikwidowano parafię w Górkach.

 W czasach nowożytnych Brenna i Górki Wielkie oraz Małe (od XVI wiek) należały administracyjnie do parafii w Grodźcu (Śląskim). Tam też w specjalnie założonych księgach metrykalnych odnotowywane były narodziny, śluby oraz śmierci mieszkańców tychże wsi, które dokumentują blisko sto lat życia mieszkańców Brennej oraz ok. półtora wieku w przypadku Górek Wielkich i Małych. Niestety zaginęła najstarsza z ksiąg metrykalnych obejmująca zapisy z końca XVII wieku, dlatego dysponujemy jedynie źródłami późniejszymi.

  
Fragment najstarszych zachowanych metryk kościelnych parafii w Grodźcu: chrzty i śluby. Niestety wcześniejsze tomy zaginęły, stąd pierwsze zapisy rozpoczynają się w lutym 1680 (w przypadku chrztów) i listopadzie 1720 roku (w przypadku małżeństw). Księgi pisane są po łacinie i początkowo zawierają niewiele szczegółów. Brak w nich numerów domów, co często utrudnia odszukanie interesuących nas osób. Znajdziemy w nich natomiast np. datę zawarcia małżeństwa,  imię, nazwisko (i wyznanie) państwa młodych, a także dane świadków i kapłana.

Najstarsza zachowana księga chrztów parafii w Grodźcu rozpoczyna się od zapisów z lutego 1680 r., zaś metryki ślubów i zgonów od - odpowiednio 1720 i 1743 roku. Jako, że zaginęły indeksy do powyższych ksiąg ich zawartość trzeba badać żmudnie strona po stronie wyszukując interesujących nas danych

 Sytuacja zmieniła się wraz utworzeniem osobnych parafii w Brennej i Górkach Wielkich. W pierwszej z miejscowości osobna parafia (tj. Parafia rzymskokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela w Brennej) powstała w 1785 roku, zaś w drugiej założono ją w 1870 roku (Parafia rzymskokatolicka pw. Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich)
Po roku 1785 mieszkańcy Brennej nie przynależeli już do parafii w Grodźccu, a do parafii w tychże miejscowościach, gdzie miejscowi proboszczowie w dokumentacji metrykalnej odnotowywali skrupulatnie wszelkie informacje związane z narodzinami, małżeństwami i zgonami poszczególnych parafian.

 Jeśli chodzi o Górki Małe to zmiana przyszła w 1785 roku, kiedy to utworzono parafię w Lipowcu, do której przypisano mieszkańców Górek Małych i tam rozpoczęto prowadzenie niezależnych ksiąg metrykalnych dla tej wioski. Od 1870 roku Górki Małe przyłączono do parafii w Górkach Wielkich i tam odnaleźć można wpisy metrykalne tej miejscowości. 

Czasy najnowsze

Z czasem księgi metrykalne przechowywane na parafii podzielono na kilka części. Najnowsze, te z przełomu XIX i XX wieku trafiały do urzędów gminnych, a w tym przypadku do Urzędu Stanu Cywilnego Gminy Brenna. Stamtąd zaś część z nich trafiła do Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Cieszynie. 

 Dlatego też dziś metrykami mieszkańców Brennej i Górek opiekuje się kilka instytucji:
  • 1) Parafia pod wezwaniem św. Apostoła w Grodźcu 
    • księgi dla Brennej i Górek prowadzone od ok. 1680 r. do ok. 1785 (i dalej), 
    • zasób wyszczególniony poniżej, zob: Archiwum Parafii pod wezwaniem św. Apostoła w Grodźcu. Zespół Akt Metryki Parafialne, 
  • 2) Parafie w Brennej / Górkach 
    • 2a) Parafia rzymskokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela w Brennej 
      • księgi metrykalne prowadzone (i zachowane) od ok. 1785 do ok. 1860 r.; a także częściowo kopie ksiąg późniejszych oraz wpisy najnowsze, np. z XXI wieku)
      • do parafii w Brennej Centrum należała aż do II połowy XX wieku (1981 r.) również Brenna Leśnica, 
      • [informacje na temat zasoby w trackie uzupełniania]
      • zob. literaturę: http://przodkowiezcieszyna.blogspot.com/2015/12/ksiegi-metrykalne-20-parafia.html
    • 2b) Parafia rzymskokatolicka pw. Wszystkich świętych w Górkach Wielkich 
  • 3) Urząd Stanu Cywilnego 
    • USC Gminy Brenna
      • dla Brennej i Górek osobne księgi obejmujące okres od ok. 1910 r. do czasów współczesnych,
      • księgi częściowo dublują się z tymi przechowywanymi na parafiach w Brennej i Górkach,
      • wynika to z faktu, iż po 1945 roku władze komunistyczne zorganizowały akcję przejęcia ksiąg metrykalnych obejmujących mniej więcej lata 1860-1950, które znajdowały się do tego czasu na parafiach. Księgi przymusowo odebrano i przekazano do powstających państwowych Urzędów Stanu Cywilnego,
      • poszczególni proboszczowie postarali się częściowo o sporządzenie kopii dla zabranych metryk, lub zastąpienie ich brudnopisami (tak jest np w Brennej); stąd księgi częściowo dublują się z tymi przechowywanymi na parafiach w Brennej i Górkach,
      • zgodnie z obowiązującym prawem akty stanu cywilnego kierownik USC przechowuje przez okres: 100 lat w przypadku aktów urodzenia oraz 80 lat – akty małżeństwa, akty zgonu, po czym musi je przekazać do odpowiedniego oddziału Archiwum Państwowego.
      • [informacje na temat zasobu w trackie uzupełniania]
    • USC Gminy Ustroń
      • mieszkańcy Brennej i Górek - luteranie - byli przez ok. 200 lat członkami Parafii Ewangelickiej w Ustroniu, stąd występują w księgach metrykalnych tej instytucji.
      • Księgi Parafii Ewangelickiej z lat 1890-1924, trafiły z archiwum parafialnego do USC gminy Ustroń, a obecnie do zasobów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Cieszynie.  
      • wyżej wymienione księgi dostępne są on-line: https://www.facebook.com/groups/500940700527865/posts/1188869621734966
  • 4) Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Cieszynie (od ok. 1860 do ok. 1910)
      • ok. 2010 roku materiały najstarsze obejmujące mniej więcej lata 1860-1910 przekazano z USC Gminy Brenna do cieszyńskiego archiwum, gdzie są obecnie przechowywane
      • wynika to z zasady, iż metryki urodzenia starsze niż 100 lat (czyli od 1919 i wcześniejsze), a także metryki ślubów i zgonów starsze niż 80 lat (od 1939 i wcześniejsze) powinny być przekazane z USC do archiwum. Może być jednak tak, że np. metryka z roku 1900 znajduje się jeszcze w Urzędzie Stanu Cywilnego, bowiem księga zostaje przekazana po 100 (lub 80) latach od wpisu ostatniej metryki - tak jest w przypadku księgi chrztów z Górek Wielkich. Dlatego jeśli księga obejmuje urodzenia 1850–1950, zostanie przekazana do Archiwum Państwowego (dalej AP) dopiero w 2050 roku. 
      • materiały te zostały w 2018 roku zdigitalizowane i udostępnione online, pod adresem http://siliusradicum.pl/ksiegi-metrykalne/
      • [informacje na temat zasobu w trackie uzupełniania]

Wykaz zachowanych metryk

  • I. 1. Grodziec: Archiwum Parafii pod wezwaniem św. Apostoła w Grodźcu. Zespół Akt Metryki Parafialne. Poniższe metryki przechowywane są na parafii w Grodźccu
    • Chrzty:
      1. Grodziec - chrzty - tom I - 1680-1704:  https://caak.upjp2.edu.pl/en/j/63992f4d9d12c70a0748d861/s/0/f
      2. Grodziec - chrzty - tom II - 1704-1723
      3. Grodziec - chrzty - tom III - 1724-1733a
      4. Grodziec - chrzty - tom IV - 1735-1769
      5. Grodziec - chrzty - tom V - 1770-1808, księga zbiorcza dla wszystkich wiosek do roku 1785, potem wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich
      6. Grodziec - chrzty - tom VI - 1785-1808, księga z wydzieloną częścią dla Górek Wielkich
      7. Grodziec - chrzty - tom VII - 1808-1846, księga z wydzieloną częścią dla Górek Wielkich
      8. Grodziec - chrzty - tom VIII - 1846-1870
    • Śluby:
      1. Grodziec - śluby I - 1720-1770
      2. Grodziec - śluby II - 1770-1808
      3. Grodziec - śluby III - księga dodatkowa obejmująca m.in. małżeństwa międzywznaniowe za lata 1720-1773
      4. Grodziec - śluby IV i V - księgi zbiorcza dla wszystkich wiosek za okres: 1809-1859, w tym wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich.
      5. Grodziec - śluby VI - księga zbiorcza dla wszystkich wiosek za okres: 1859-1936. Wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich za lata: 1859-1869.
    • Zgony:
      1. Grodziec - zgony I 1743-1779
      2. Grodziec - zgony - tom II - 1780-1808 - księga zbiorcza dla wszystkich wiosek do roku 1784, od 1785 wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich
      3. Grodziec - zgony - księga zbiorcza dla wszystkich wiosek za okres: 1809-1859. Wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich.
      4. Grodziec - zgony - księga zbiorcza dla wszystkich wiosek za okres: 1859-1936. Wydzielone części, m.in. dla Górek Wielkich za lata: 1859-1869.
  • I. 2. Górki: Archiwum Parafii pod wezwaniem Wszystkich świętych w Górkach Wielkich. Zespół Akt Metryki Parafialne.
      • Poniższe metryki przechowywane są na parafii w Górkach Wielkich:
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Małe – tom I – 1785–1858, (za lata 1785-1840 także skorowidz),
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Małe – tom II – 1859-1870,
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Małe – tom III – 1870-1890,
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Wielkie – tom I – 1785–1858 (za lata 1785-1840 także skorowidz?), 
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Wielkie – tom II – 1859-1870,
      • PWŚGW, Metryki chrztów, ślubów i zgonów – Górki Wielkie – tom III – 1870-1890,
      • PWŚGW, Metryki chrztów – Górki Wielkie i Małe – tom I – 1890-1897,
      • PWŚGW, Metryki chrztów – Górki Wielkie i Małe – tom II – 1897-ok.1920,
      • PWŚGW, Metryki chrztów – Górki Wielkie – tom I – (przepisane)  1890- X 1897
      • PWŚGW, Metryki chrztów – Górki Wielkie – tom II – (przepisane) X 1897-1945 Tom II  (około 170 stron)
        • analogicznie Klein Gurek.
      • PWŚGW, Metryki zgonów – Górki Wielkie i Małe – tom I 1890-1897 (dalej do? 1937)
    • I. 3. Brenna: Archiwum Parafii pod wezwaniem Jana Chrzciciela w Brennej. Zespół Akt Metryki Parafialne.
      • Wykaz archiwaliów Parafii Św. Jana Chrzciciela w Brennej
        • Repetitorium chrztów:
          • 1) 1785-1833
          • 2) 1833-1883
          • 3) 1884-1969
        • Metryki chrztów:
          • 1) 1785-1832 [s.:1-11 ; f.: 12-71; s.: 72-135; f.: 136-212 (czerwonym atramentem notowano obowiązującą, poprawioną numerację stron]
          • 2) 1833-1860 / f. 1-101
          • 3) 1860-1883 [odpis?; org. dost. również w APC]; chrzty C 1 USC 1860-1883 APC
          • 4) 1884-1889 [odpis?; org. dost. również w APC]; chrzty C 2 USC 1884-1889 APC
          • ponadto na parafii równoległa 1869-1903 ?
          • 5) brak orginałów; dostepne brudnopisy z lat: 1896-1903; 1904- 1910;1911-1915; 1915-1927; [1890-1915- org. dost. w Urz. Stanu Cywilnego]
          • 6) 1916-1939 brudnopis/odpis?
          • 7) 1939-1960 brudnopis/odpis
          • ponadto brudnopisy z lat: 1927-1942; 1943-1946; 1948-1963; 1963-1978 (styczeń)
        • Metryki ślubów:
          • 1) 1785-1845 z indeksem / s
          • 2) 1846-1889 / s
          • brak 1889-1911 [org. dost. w Urz. Stanu Cywilnego] / s.: 100-194 (kontynuacja księgi z lat: 1846-1889)
          • brak 1911-1945 [org. dost. w Urz. Stanu Cywilnego]
          • 3) 1945-1960 odpis dok. od s. 193
        • Metryki Zgonów:
          • 1) 1785-1834 z indeksem /foliały do f. 42, później strony
          • 2) 1833-1881 / f
          • 3) 1882-1889 oraz 1945-1959 / s. 1-27; luka; s.: 320-363
          • brak: 1889-1945 [org. dost. w Urz. Stanu Cywilnego] / s. 28-325
          • Repetitorium zgonów: 1900-1969 [istnieje?]
    • II. 1. Księgi przechowywane w Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Cieszynie 
      • księgi ślubów Parafii Ewangelickiej w Ustroniu (do której należeli breńscy i góreccy luteranie) za lata 1890-1924, dostępne online: czasowo


     
    Archiwalia z Lipowca dostępne w  Archiwum w Cieszynie


    Prace nad udostępnieniem online
    Trwają prace nad tym by jak największa zawartość powyższych ksiąg została udostępniona zainteresowanym, z inicjatywy W. Grajewskiego i I. Olesiak, przepisano znaczną część najstarszych zapisów metrykalnych, które w przyszłości będą udostępnione online. Wkrótce przedstawimy próbki zawartości ksiąg w opracowaniu ww.







    Komentarze

    Prześlij komentarz

    Popularne posty